De stad Wachtendonck

Het gebied Geissern, waar Wachtendonk deel van uit maakt, is politiek belangrijk, omdat het een soort landtong is in het Gelderse gebied. Er liggen meerdere kloosters van het aartsbisdom van Keulen. Voor het gebied, voormalige moerasgebied, worden voogden aangewezen om de belasting te innen en recht te spreken. De Heren van Wachtendonk zijn nakomelingen van deze voogden.

Het boek van Josef Jennen meldt dat er al een burcht in 1200 moet bestaan, want in 1190 wordt er al een Arnold van Wachtendonk genoemd. Uit akten blijkt dat een Arnold van Wachtendonk in 1196 de graaf van Holland steunt in diens strijd tegen de bisschop van Utrecht. Godefridus van Wachtendonk wordt ook genoemd bij de vrede die in 1203 gesloten wordt tussen Keulen en Brabant. Godefridus en zijn broer Sweder van Wachtendonk kopen een goed in het gebied Geisseren van het bisdom Keulen.

De schrijver zegt dat de nederzetting Wachtendonk bij de burcht is ontstaan, maar het kan ook zijn dat de burcht gebouwd is bij de nederzetting die er al was. Aan de weg tussen de Rijn en de Maas liggen het raadhuis en het wijnhuis. Ten noorden van die weg werd in 1382 een kapel opgericht. Nu staat daar de parochiekerk St. Michael. Uit jaarring-onderzoek aan de balken van de huizen aan de oude straten blijkt dat die huizen dateren uit 1252-1257.

Pas in 1326 verkoopt de Graaf van Kleef een deel van het gebied aan de buren en verleent daarbij de bevoegdheid een eigen organisatie te vormen en een bestuur van twee buurmeesters in te stellen. Toen pas zijn er autonome marke- en buurtschappen ontstaan. Deze informatie komt uit het Jaarboek van de maatschappij der Nederlandse Letterkunde uit 1935. In dat Jaarboekboek wordt Germenzeel genoemd gelegen in den Duffel. Het was een voormalige wildernis in leen gegeven door de kerk van Zyfflich en in het midden van de 12e eeuw losgemaakt uit het verband van de Bisschoppelijke bezittingen. De vesting wordt al in 1326 als een vesting Wachtendonk genoemd. De stenen muren en bastions zijn waarschijnlijk pas kort voor de tijd van de bezetting van de Staten-Generaal gebouwd.

In 1354 wordt de nederzetting al “ Stad” genoemd, hoewel er nog geen stadsmuur is. Die komt er pas in 1422. De stadspoorten zijn er in 1430. Op oude schetsen van omstreeks 1600 staat het kasteel apart van de vesting Wachtendonk. De Feldtor (veldpoort) en de Bruchtor (burchtpoort) zijn de enige toegangen tot de vesting. Buiten de vesting aan de Niers is een watermolen afgebeeld. In 1326 wordt er al schriftelijk melding gemaakt van een molen bij Wachtendonk. (Op een kopergravure van Slichtenhorst uit 1600 staat wel een bastion afgebeeld dat in de Niers uitsteekt. Op die schets staat geen watermolen.)

Op 31 december 1433 draagt Wilhelm van Wachtendonk het land en de stad Wachtendonk over aan Hertog Arnold von Geldern (van Gelre). Uit 1435 is er een beschrijving bekend van de inrichting van de kapel van kasteel Wachtendonk. Er stonden toen twee altaren een van marmer en een van jaspis en blauwgroene topaas. Ook stonden er twee vergulde tafels versierd met ivoor en houtsnijwerk. Verder was er een zilveren kruis, een crucifix versierd met edelstenen, een bloedsteen met een in zilver gezet relikwie, een gouden kelk, twee zwarte schrijnen en twee zilveren reliekhouders. Twee misgewaden en twee misboeken waren ook nog aanwezig. Na een grondige opknapbeurt wordt de burcht en de stad aan Hertog van Kleef verpand. Tot de Hertog van Gelre het geheel weer in 1473 terugneemt. Op 17 juni 1489 geeft Hertog Johann van Kleef het klooster toestemming twee ondergrondse kanalen te graven. De eerste zal het verse water van de stadsgracht naar het klooster voeren en de tweede zal het vuile water naar de Niers afvoeren. Het is zeker geen ondergrondse gang geweest, want daarvoor is de waterstand te hoog in de stad.

De vesting is inmiddels zo sterk dat het een langdurige belegering van de Spaanse troepen onder leiding van Generaal van Mansfeld kon weerstaan. Pas na 3 maanden van belegering kon op 20 december 1588 de stad door de Spanjaarden veroverd worden.

De rechtspraak blijft na de overdracht van Wilhelm tot 1503 door de Keulse keurvorsten gebeuren. Pas in 1503 worden de Keulse rechters verdreven. De steden Wachtendonk en Geissern gaan later samen de rechtspraak doen. Over de grenzen wordt nog tientallen jaren gestreden met de Keulse macht. De Pruisen hebben het land inmiddels in bezit genomen. Pas op 23 september 1762 worden de definitieve grenzen vastgelegd. De stad Wachtendonk blijft intussen gewoon als stad functioneren.

In 1477 breken er in de Nederlanden andere tijden aan. Hertog Karel de Stoute, hertog van Bourgondië overlijdt. Zijn dochter Maria van Bourgondië volgt hem op. Haar macht wordt beperkt door de Staten-Generaal met een zogenaamd Groot Privilege. Maria is gehuwd met de zoon van de Duitse keizer, Maximiliaan van Oostenrijk. De Habsburgse periode is aangebroken. Die periode is gekenmerkt door centralisme en streng toezicht op het naleven van de katholieke geloofsregels.

De Hertog van Gelre krijgt financiële problemen en verhuurt de burcht en de stad Wachtendonk aan verschillende personen. In 1505 verpandt hij het aan Otto Schenk van Niedeggen (gestorven in 1518). De grafsteen van deze Otto ligt in de parochiekerk St-Michael. De dochter van Otto is gehuwd met Herman van Wachtendonk (gestorven in 1570). De schoondochter van Otto, weduwe van Heinrich Schenck van Niedegen verkoopt de stad en het land Wachtendonk aan Godert van Bocholt. Het geslacht Van Bocholt is gelieerd aan de familie van Wachtendonk. Maria van Bocholt is getrouwd met Godfried van Wachtendonk. Johann van Wachtendonk is volgens mijn systeem ook getrouwd met Maria van Bocholt. Zij zijn getrouwd in de stad Wachtendonk.

Arnold van Wachtendonk staat in de periode 1579 tot 1586 aan het hoofd van de Duitse, Italiaanse en Waalse voetknechten die deel uit maakten van het leger van Philips van Bentinck. Deze vocht samen met Alexander Farnese met de Spanjaarden tegen Willem van Oranje. In 1572 veroverde Willem van Oranje Straelen, Wachtendonk en Roermond. Alexander Farnese veroverde in 1586 Venlo. Op 20 december 1588 verovert Arnold van Wachtendonk de stad Wachtendonck. Hij kon het niet verkroppen dat de heerlijkheid, bezit van zijn schoonvader en erfenis van zijn vrouw (Margaretha van Bocholz) in handen was van Willem van Oranje. Hij gaat op het kasteel wonen. Hij was al Drost van Kriekenbeek en Erkelenz en wordt in 1592 ook pandheer van Wachtendonck. Hij heeft nu het recht om de vergaderingen van de Staten van het Overkwartier van Gelder bij te wonen, als heer van Geleen, pandheer van Wachtendonk en Drost van Kriekenbeek. Hij behoud dat recht tot 1611. Waarschijnlijk verliest hij dat recht door liquidatie van diverse van zijn bezittingen. In 1588 was de vesting en de stad in handen gevallen van de Spanjaarden. Die raken het weer kwijt als op 23 januari 1600 de Heer van Ryhove (Lodewijk van de Kethulle) de versterkte plaats Wachtendonk verovert op de Spanjaarden. Hij is dan ruiterijaanvoerder van prins Maurits van Nassau. Uit een akte op 30 jun 1578 in het Oud archief van Nijmegen blijkt dat Johan, graaf van Nassau, gouverneur van Gelre en Zutphen bekend maakt dat Friedrich van Westrom met zijn ruiters gelegerd wordt in het ambt Wachtendonk, met bevel de inwoners niet tot last te zijn. Heer van Ryhove is ongeveer in 1565 geboren, waarschijnlijk in Ieper. Hij overleed in Bergen op Zoom op 31 okt 1631. Hij is de zoon van Frans van de Kethulle. De Heer van Ryhove wordt als gouverneur over Wachtendonk aangesteld. Later verhuist hij naar Bergen op Zoom. Daar weerstaat hij, als gouverneur van die stad, de belegering door de troepen van Spinola (1622).

In 1603 hebben de Spanaarden nogmaals een belegering van Wachtendonk uitgevoerd. Etsen daarvan geven daarvan een beeld. Arnold raakt gewond en moet de stad en het kasteel overgeven. Hij wordt krijgsgevangen gemaakt, maar snel weer vrij gelaten. Op 28 oktober 1605 weet Arnold de stad Wachtendonk en het kasteel te heroveren. Hij gaat er niet zelf wonen. De stad blijft in handen van de familie Huyn. De burcht is in slechte staat en wordt afgebroken. Arnold III von Huyn-Geleen laat in 1620 een nieuwe residentie bouwen aan de Neustrasse in het dorp. (info van de gemeente Wachtendonk) Bij de bouw worden veel stenen van de oude Burcht gebruikt. Foto uit het boek van Jennen blz299 Ook de muren en Bastions van de stad worden definitief geslecht. De twee poorten verliezen hun functie. Uit stukken d.d. 5 december 1620 van de Gelderse Rekenkamer te Roermond blijkt dat Arnolt Huyn van Amstenraet, Heer tot Gheleyn als pandheer van de Domeinen te Wachtendonk wegens de erkenning door de Aartshertogen op 11 augustus 1618 een bedrag moet betalen van 28440 ponden. Als Godefrida Huyn bij de geboorte van haar dochter Maria-Dorothea van Salm overlijdt, gaat de stad over in handen van de familie Salm.

Wachtendonk behoorde tot het Overkwartier van Gelder, dus tot de Zuidelijke Nederlanden. Tot het in 1713, tijdens de Spaanse successieoorlog, wordt ingenomen door de Pruisen. Sindsdien vormt Wachtendonk met andere gemeenten het Pruisisch Opper-Gelre. Tussen 1795 en 1801 is het tot Kreis Kleve gaan behoren. In 1825 worden de stad en het omliggende land tot één gemeente gecombineerd. Op 1 juli 1969 worden de gemeenten Wachtendonk en Wankum samengevoegd bij een gemeentelijke herindeling. De nieuwe naam wordt Wachtendonk. In 1975, bij de nieuwe indeling van “ Kreisen” blijft Wachtendonk tot Kreis Kleve behoren.

Wachtendonk is nu, in de twintigste eeuw een plaats in de deelstaat Noord-Rijnland-Westfalen. Samen met Wankum vormt het een gemeente van 8000 inwoners. Kleef is het regeringscentrum van het district Düsseldorf.

Johan Frederik van Schaesberg en sinds 1737 baron,(met terugwerkende kracht baron geworden!) nam het initiatief om op de heuvel achter zijn kasteel in Schaesberg een kapel te bouwen. De bouwdatum valt in elk geval binnen zijn regeerperiode, die ligt tussen 1619 en 1671 en vermoedelijk voor 1644 het sterfjaar van zijn eerste vrouw Fernanda van Wachtendonck. Het echtpaar was zeer vroom en had een bijzondere devotie voor onze lieve vrouwe.Toen zijn vrouw Fernanda in 1644 ernstig ziek werd, zocht ze haar toevlucht en heil in een pelgrimtocht naar Kevelaer: ze stierf onderweg.

De kapel werd toegewijd aan de "moedermaagd" bloem van de Carmell. Zoals blijkt uit het in de gevel aangebrachte Latijnse schrift; "FLOS CARMELI VIRGO PUERBERA, ORA PRO NOBIS". Het eveneens aangebrachte wapen van de familie Schaesberg - Wachtendonck verwijst naar de stichter. Als genade kapel trok ze vooral pelgrims uit de omgeving, vooral in de meimaand.

Officieel zijn er nooit wonderen gebeurd. Maar de grote aantrekkingskracht van het heiligdom op de omgeving wijst erop dat het bezoek weldadig was en goed uitwerkte. Uiteraard zijn er rondom de kapel de nodige legenden en verhalen geweven. Zo zou de bouwheer tot de stichting gekomen zijn door een droom waarin deze plaats als de juiste werd aangewezen. En als zeker wordt verteld, dat de bokkenrijders hun nachtelijke vergaderingen en eedafleggingen in deze kapel hielden.

De kapel is gebouwd met kuradersteen en baksteen. Ze is vijfhoekig van vorm met een binnenruimte van vier bij vijf meter. Tegen de achterwand staat een altaar met erop een Mariabeeld en het tabernakel van de buitengebruik gestelde kerk van Leenhof. Dit laatste werd hier geplaatst na de grote restauratie van de kapel in 1998. De kapel is tegenwoordig een beschermd monument.

Google earth coordinaten: 50°53'44.00"N 6° 0'4.79"E

Vorige week tijdens de storm zijn er een aantal bomen omgewaaid in de Wijk en straat Wachtendonk in Uden. Het ligt hier op de kaart.

Waarom die straat zo heet is mij nog niet helemaal duidelijk. Er is ook een straat vlakbij die Germenzeel heet. Op de website van de gemeente Uden vond ik alleen informatie over bomen die gekapt werden in de wijk/straat Wachtendonk. Ik vond een link naar het Brabants Historisch Informatie Centrum daar vond ik de volgende artikelen:

www.bhic.nl www.bhic.nl

Hier staat iets genoemd over Wilhelmina van Wachtendonk zij zou landheer of vrouw zijn over Dieden, Demen en Langel en voor haar zoon (Walraven van Gent) ook voor Oijen en Teeffelen.

www.bhic.nl

In deze lijst wordt Bertram Anton, baron van Wachtendonk tot Germenseel genoemd als landcommandeur in de regio Gemert. Wat een landcommandeur precies deed of was is mij ook nog niet helemaal duidelijk. Na kort zoeken vond ik dat hij later ook nog generaal in Oostenrijk is geworden. Hij staat in deze lijst.

In de mooie omgeving van Gulpen ligt de Hoeve de Wachtendonck. Er zijn ook enkele vakantiehuisjes. Misschien leuk voor een familiereunie.

www.hoevedewachtendonck.nl

Kasteel Wijlre dateert uit de 17e eeuw. Het werd gebouwd door de heren van Wachtendonck. Tegenwoordig is het kasteel in privébezit, en wordt het ook gebruikt als expositieruimte.

Het oorspronkelijke kasteel stamt uit de twaalfde eeuw. Het huidige kasteel stamt uit 1652. De bijgebouwen werden een eeuw later gebouwd. De Scavendries waren de oorspronkelijke bezitters tussen de twaalfde en veertiende eeuw. De heren van Wachtendonk-Hulsdonk waren de bezitters van het nieuw opgetrokken gebouw. H.A. baron van Wachtendonk-Germenzeel veroverde in 1731 het kasteel met geweld, daar de toenmalige overleden eigenaar niet naar gelijke stand getrouwd was, en diens erfgenaam volgens hem dus geen rechten had. Een rij bezitters volgden elkaar vervolgens op: ridder Guillaume Eugène de Maessen; jonkheer Guillaume Kerens; de familie Stevens van der Vrencken; de familie d'Alcantara; de dames Cassalette, waarvan er een trouwde met jonkheer G.L. van der Maessen-Sombreff; en de heer Heymeyer van Heemstede. Tegenwoordig zitten er bedrijven in het pand. Het huis is niet te bezichtigen; de tuinen zijn opengesteld.

De leeuw in het gemeentewapen is de leeuw van Gelre. Sinds de 13e eeuw vormde het land rond Roermond, Opper Gelre, een belangrijk deel van Gelre. De lelie is waarschijnlijk ontleend aan het wapen van de familie Van Wachtendonck, tot welk geslacht Theodoricus, Voogd van Roermond in 1283, behoord zou hebben. Van hem is een zegelstempel bewaard, waarop de lelie voorkomt. Het oudste zegel van Roermond dateert uit 1250 en is in gebruik geweest tot 1358. Er wordt al een zegel vermeld in 1234, maar of dat hetzelfde zegel is, is niet bekend. Het zegel vertoont het wapen van de hertogen van Gelre. Op het tweede zegel, een zakenzegel bekend sinds 1358, komt voor het eerst de deling voor, met in de bovenste helft de leeuw en in de onderste een lelie. Ook het tweede grootzegel, in gebruik van 1359-1628, vertoont het doorsneden schild. Alle latere zegels vertonen het wapen, zoals dat ook nu nog wordt gevoerd.

Is er meer bekend over Theodoricus van Wachtendonck of over het voogdijschap van Roermond?

Aan de bebouwingsrand van het Schaesbergerveld is plaats gemaakt voor een interessante woonplek.

Op het voormalige terrein van een schoolcomplex, met aan de overzijde een schitterend natuurlijk wandelgebied, wordt de laatste fase van nieuwbouwplan De Wachtendonck gestart. Uitgangspunt is hier geweest gezinswoningen te ontwikkelen die voldoen aan het credo: ruimte voor iedereen in het gezin. Voor het groeiende gezin is voor ieder een ruime kamer en naar wens kan een geheel eigen etage ingericht worden met eventueel de luxe van een dakterras. Vrij en ontspannen wonen wordt hierdoor mogelijk gemaakt, ook met het oog op de toekomst. De door Huygen Kurvers Lipsch Architecten ontworpen woningen zijn verrassend ruim. Via de royale hal op de begane grond heeft men toegang tot de inpandig bereikbare buitenberging, het toilet, de woonkamer en de trap naar de eerste verdieping.

De woonkamer is zonder meer in te richten zoals u dat wilt en de grote raampartijen aan de achterzijde zorgen voor veel lichtinval en contact met de tuin. De buitenberging is voor de auto toegankelijk via een kantelpoort en heeft aan de achterzijde een deur naar de tuin. Op de eerste verdieping zijn drie slaapkamers gelegen en een badkamer met toilet, wastafel, douche of bad (afhankelijk van de kavel). Via de vaste trap bereikt men de tweede verdieping die ook als slaapkamer kan dienen. Ook de ligging biedt optimaal vrij en ontspannen wonen aan de toekomstige bewoners van deze huizen.

Bron: Bouwbedrijven Jongen Landgraaf